İŞ KAZALARI MALİYETİ

İşçi Açısından

İş kazalarının sonuçlarından en önemlisi tartışmasız çalışan insanın yaşamını yitirmesidir. Kuşkusuz insan yaşamının değerini ölçmek ve maliyetini değerlendirmek olanaklı değildir. İş kazalarının işçi açısından maliyetinin önemi açık olarak ortaya çıkmakta ve en büyük bedeli işçi ödemektedir. İş kazası sonucu yaşamını yitiren işçinin ailesi maddi ve manevi yıkıma uğramaktadır. İş kazasında yaşamını yitiren işçinin ailesi, kaybettiklerinin acısını çekerken diğer yandan da gelirinin azalması veya

tümden bitmesi nedeniyle geçim sorunlarıyla karşı karşıya kalmaktadır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlikten yoksun ise bu durumda ailesi herhangi bir ödenek de alamamaktadır. İş kazasına uğrayan işçi yaşamını yitirmese bile beden ve ruh sağlığında önemli kayıplar oluşabilmektedir.  İş kazası sonucu çalışamayacak durumda sakat kalan veya çalışma gücü azalan işçiyi bu kez başka önemli sorun olan işsizlik beklemektedir. İş kazasına uğrayan işçi eğer sosyal güvenlik kapsamında ise geçici ya da

sürekli iş göremezlik ödeneği almaya hak kazanmaktadır. Ancak, sürekli iş göremez duruma düştüğünde gelir yaratma yeteneği azalacak, rehabilitasyon sonrası daha düşük gelir getiren bir işte çalışmak zorunda kalacaktır. İş kazasına uğrayan işçi sosyal güvenlik kapsamında değilse ya

da iş kazası ölümle sonuçlanmışsa yukarıdaki olasılık da ortadan kalkmaktadır. Ülkemizde çalışanların ancak %35’inin sosyal sigortalar kapsamında olduğu ve ölümle sonuçlanan iş kazalarının büyük oranlara ulaştığı düşünüldüğünde konunun önemi ve iş kazalarının işçi açısından maliyetinin boyutları daha iyi kavranacaktır.

İşyeri Açısından

İş kazaları neden oldukları acı ve ızdırapların yanında makine, malzeme ve ürün kayıplarına da neden olmakta ve verimliliği düşürmektedir. Uluslararası kuruluşlarca yapılan araştırmalar, iş güvenliği ve iş gücü verimliliği arasında karşılıklı etkileşim olduğunu, güvenli işyerlerinde verimliliğin arttığını ortaya koymuştur. İş kazalarının önlenerek iş güvenliğinin sağlanması, ikinci ya da yan etki olarak işyerlerinde verimlilik ve üretim artışına da neden olmaktadır. İş kazaları işin akışını durdurarak üretimin kesintiye uğramasında neden olmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) araştırmalarında üretimde kullanılan makine ve tezgahlarda koruma sistemlerinin geliştirilerek iş güvenliğinin sağlanması sonucu önemli ölçüde üretim artışı sağlandığı saptanmıştır. İş kazaları nedeniyle üretim araçlarında ve iş gücünde uğranılan kayıplar üretim maliyetlerine de olumsuz yönde etkilemektedir. 15 İş kazaları, verimlilik ve üretim etkinliği üzerindeki kayıpların yanında makine, araç, gereç ile hammadde, malzeme ve ürün kayıplarına ve en önemlisi de iş gücü kayıplarına neden olmaktadır. İş kazaları sonucu üretimin durması, gerekli düzenleme ve onarım çalışmaları da diğer kayıpları oluşturmaktadır. Ayrıca iş kazalarının işçiler üzerindeki etkisi ile iş yavaşlamakta, yaralanan işçiye yardımcı olan işçiler ve gözlemci personel ile olayı izleyen işçiler ve üst düzey yöneticilerinin zaman ve iş gücü kayıpları ortaya çıkmaktadır. İş kazaları sonucu işçilerin moral bozukluğu ve çekingenliği artmakta bu da üretimde niteliksel ve niceliksel düşmelere neden olmaktadır. Bunun yanında, iş kazasına uğrayan işçinin yerine yenisinin bulunup yerleştirilmesi, eğitilmesi ve gerekli niteliklerin kazandırılması işletmeye ek maliyetler yüklemektedir.

Doğrudan Kayıplar

ü  Kaza anında yapılan ilkyardım masrafları

ü  Kazalıya ödenen geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri

ü  Gerekli dinlenme süreleri için ödenen ücretin üçte ikisi

ü  Kazalıya ya da ailesine ödenen tazminatlar

ü  Mahkeme giderleri

ü  Ölümlü kazalarda uygulanacak cezai hükümlerin bedelleri

Dolaylı Kayıplar

·         İş Gücü Kaybı

Kazalının çalışamaması nedeniyle

Kazalıya yapılan ilkyardım nedeniyle

Kazalının işyeri arkadaşlarının verdikleri aralar nedeniyle

Usta ve yöneticilerin kazayı incelemek için kaybettikleri zaman nedeniyle

Yaralı işçinin üzerindeki işi yeniden düzene koymak nedeniyle

Yasal işlemler için kaybettikleri zaman nedeniyle

·         Üretim Kaybı

Kaza sırasında üretime ara verilmesi nedeniyle

Üretimin aksaması nedeniyle iş akım ve programındaki aksamalar nedeniyle

Makinelerin durması ya da hasara uğraması nedeniyle

Malzeme ve hammaddenin zarara uğraması nedeniyle

Kazaya uğrayan işçinin işe dönmesi halinde verimdeki düşmeler nedeniyle

Siparişlerin zamanında karşılanmaması kayıpları

Firmanın imaj kaybı

Geç teslim nedeniyle ödenen para cezaları

Erken teslim halinde alınabilecek primden kayıplar

Ulusal Ekonomi Açısından

İş kazalarının işçi ve işyerine maliyetleri yanında ulusal ekonomiye de önemli maliyeti bulunmaktadır. Sosyal güvenlik sistemi ile hastane, rehabilitasyon merkezi gideri gibi toplumun tümüne yüklenen maliyetler söz konusudur. İş kazaları ülke ekonomisinin üretken kapasitesini olumsuz

yönde etkilemektedir. İş kazaları ulusal kaynakların yok olmasını da doğurmaktadır. İş kazaları ulusal kalkınmayı engelleyici ve ulusal refahı azaltıcı işlev görmektedir. Genel olarak iş kazaları ülke kaynaklarının yok olmasına iş gücü ve iş günü kayıplarının önemli boyutlara ulaşmasına neden olmaktadır. İş kazalarının net olarak maliyeti yalnızca SSK verilerinde görülmektedir. Dolaylı harcamalar, doğrudan harcamaların 4 ile 10 katı arasında gerçekleşmektedir. İş kazalarının sosyal güvenlik sistemine maliyeti trilyonlara ulaşmaktadır. İş kazaları sonucu kaybolan iş günleri tüm dünyada önemli boyutlara ulaşmış durumdadır. Ülkemizde ise iş kazası sonucu kaybolan iş günleri daha da büyük önem taşımaktadır. İş kazaları nedeni ile kaybolan iş günleri doğrudan ülkemizde yaratılan katma değeri düşürmektedir. Bu durum ulusal ekonomimiz açısından önemli kayıplara neden olmaktadır. İş kazalarının katma değer olarak ulusal ekonomimizdeki kaybına ayrıca işçi, SSK ve işveren açısından ortaya çıkan kayıpları da eklemek gereklidir. Bunun ise ülke ekonomisinemaliyeti önemli boyutlara ulaşmaktadır.